LÒNG TỰ ÁI…

Người xưa có nói :” Giữa chốn ba quân có thể đoạt được soái ấn nhưng không thể đoạt được cái chí của kẻ thất phu “.
Kẻ nói câu này, thật đã khám phá được cả tâm sự của loài người.
Người ta, dầu là một kẻ tầm thường đến mức nào, bao giờ cũng cho ý kiến của mình là quan trọng hơn tất cả. Cái “tôi” có phải là dễ ghét đâu theo như lời của Pascal. Nó là cái chữ dễ yêu nhất trong đời. Nhưng, vì ta đã quá nâng niu chìu chuộng nó…mà thành ra cách xử lý tiếp vật trong đời ta gây không biết bao nhiêu sự vụng về, ân hận, đau khổ, tai ương… Và cũng chính vì thế mà Pascal mới thốt ra câu nói chua cay này :” Cái tôi rất đáng ghét “. (1)
Nó chẳng những dễ yêu mà thôi, nó lại là trung tâm điểm của vũ trụ là khác. Bao nhiêu sự vật trong đời, chung quy đều quây quần theo cái cốt ấy : Bản ngã.
Bởi thế, muốn đoạt cái chí của một kẻ thất phu, người xưa cho là khó khăn hơn là đọat soái ấn giữa chốn ba quân.
Dùng cường lực, dùng uy thế mà bức người phải nghe theo mình, không bao giờ làm được ; mà dầu có làm được đi nữa thì cũng chỉ là một việc làm có thể được tạm thời thôi.
Ở đời không ai có thể chịu nhận mình là quấy cả. Dầu là tay đại gian, đại ác như Tào Tháo cũng không chịu nhận mình là gian ác. Tào Tháo thường xưng mình là vì dân vì nước, mà Lưu Bị cũng tin mình vì nước vì dân. Godse, người ám sát Gandhi mà thiên hạ phần đông nguyền rủa, vẫn tươi cười trước khi chịu tử hình. Bởi vậy, bàn cãi với người và muốn đem cái lẽ phải của mình ép buộc họ phải nghe theo thì chắc chắn không bao giờ được, lại còn gây thêm lắm điều không hay chắc chắn trong tình giao hảo hằng ngày.

***

Thuở nhỏ, tôi là người thích cãi nhất. Tính hiếu thắng xui tôi bao giờ cũng không chịu nhin một ai cả, dầu trong một lời nói tầm thường cũng vậy. Trong những cuộc cãi vã, không bao giờ tôi chịu nhượng ai một lời. Rủi mà lời nói mình không được người để ý đến hoặc bị ruồng rẫy , bỏ qua, thì không gì buồn khổ bực tức bằng. Nói thì có hơi quá đáng, nhưng sự thật tâm sự tôi bấy giờ không khác gì tâm sự của Khuất Nguyên, có điều là không đến nỗi đi trầm mình nơi sông Bộc…
“Khuất Nguyên, làm quan cho Hoài Vương nước Sở bị sàm báng phải bị đuổi đi. Mặt mũi tiều tuỵ, hình dung khô héo… một ông lão đánh cá trông thấy , hỏi : Có phải ông là Tam Lư đại phu đó chăng? Sao mà đến nỗi khốn khổ thế ? Khuất Nguyên nói : Đời đục cả, một mình ta trong, người say cả, một mình ta tỉnh… Bởi vậy, ta phải bị bỏ đi…”.
Đâu phải đó là riêng gì tâm sự của Khuất Nguyên, mà là tâm sự chung của mọi người. Tại sao mình muốn cho người ta phải nghe theo mình mà không để cho người ta như mình, nghĩa là theo cái ý nghĩ của người ta ?

***

Tuổi thanh xuân thường vì huyết khí bồng bột nên không chịu coi vào đâu những ý kiến của các bậc cao niên đầy kinh nghiệm hơn. Dầu có muốn cho mấy cũng không làm gì tránh khỏi sự xung đột giữa hai thế hệ. Vậy, làm cha mẹ bây giờ, tại sao ta không biết lấy cử chỉ khôn ngoan của nhà mục sư kia đối với đứa con trai mười lăm tuổi của ông mà xử với con mình ? Ông mục sư ấy bảo với con ông :” Từ mười lăm tuổi đến hai mươi tuổi, cha cho phép con tin rằng con thông minh hơn cha. Từ hai mươi đến hai mươi lăm tuổi, thì con cũng có quyền tin rằng con thông minh bằng cha. Nhưng bắt đầu từ hai mươi lăm tuổi trở lên, thì cha bắt buộc con phải nhìn nhận sự thông minh của cha hơn con nhiều một cách tuyệt đối vậy”. Thật, ông cha này là một ông cha thông minh và khôn ngoan nhất. Tôi đã từng trải qua những giai đoạn ấy, những lúc mà huyết khí đã đưa tôi lên tận mây xanh của lòng tự phụ, không xem vào đâu sự kinh nghiệm của bậc tiền nhân và đã đưa tới vào những cuộc phiêu lưu tinh thần không bờ bến… Mỗi một ý nghĩ gì chạm đến lòng tự phụ của tôi, thì tôi quyết đánh đổ cho ngã lê… dẫu biết mình là sai lầm. Lắm khi nằm đêm suy nghĩ biết mình quấy nát, thế mà lòng tự ái cấm cản không cho mình đi về đường phải. Ước gì người ta đều biết cư xử với bọn thanh niên của chúng tôi như ông mục sư kia… thì biết bao nhiêu thanh niên đã không liều lĩnh đi vào con đường lãng mạn và đầy chông gai của những lý tưởng mù mờ, nhưng khôn ngoan là biết chiều theo lòng thị dục đương buổi của chúng tôi. Thật ông mục sư trên đây là người hiểu rõ tâm sự của thanh niên nhiều lắm.
Đừng công kích, đừng biếm nhẽ, đừng mạt sat ai, nghĩa là đừng chạm vào lòng tự ái của ai cả, nếu mình muốn người ta nghe theo mình, nghe theo cái lẽ phải của mình. Hơn nữa, cái thiện cảm đầu tiên mà mình gây được nơi lòng người rồi, đó là cái chìa khoá của thành công của mình sau này vậy.

Thương nhau mọi sự chẳng nề,
Dầu trăm chổ lệch cũng kê cho bằng.

Trái lại, nếu mình vô tình gây lấy ác cảm lúc ban đầu thì con đường thất bại của mình đà gạch sẵn:

Yêu ai, yêu cả đường đi,
Ghét ai, ghét cả tông chi họ hàng.

Huống chi tư tưởng của mình, nếu có sự yêu ghét chen vào trước, thì sự thuận nghịch thấy liền trước mắt. Lý luận đanh thép bực nào, bằng cứ dồi dào bực nào cũng không làm gì chuyển được cái ác cảm gây ra lúc ban đầu.
Huống chi trong khi bàn bạc, mình ucngx phải kể đến trình độ của kẻ khác. Dầu người ấy có ngu si vụng dại đến đâu, phải biết cho họ cũng có cái lý của họ, hoặc vì trình độ hiểu biết của họ chỉ đến ngần ấy là cùng. Đối với người thấp, đừng dùng lời quá cao mà thành ra cầu kỳ lập dị ; đối với người cao đừng dùng lời lẽ quá thấp mà bị người khinh thường búng rẻ.
Khổng Tử có nói :”Trung nhơn dĩ thượng, khả dĩ ngử thượng dã ; trung nhơn dĩ hạ, bất khả dĩ ngữ thượng dã”. Bực trung trở lên, thì có thể dùng lời cao mà nói được ; từ bực trung trở xuống, không thể dùng lời nói cao mà nói được. Một câu đọc thuộc lòng thuở nhỏ đến này mới hiểu được tất cả ý nghĩa thâm trầm của nó.
Trang Tử lại còn nói rõ ràng hơn:

“Đồng ý với ta, cho ta là phải ; không đồng ý với ta, cho ta là quấy…Đã cho ta biện bác cùng anh, anh được, ta không được, vậy anh đã hẳn là phải, mà ta đã hẳn là quấy chăng? Ta được, anh không được, vậy ta đã hẳn là phải, mà anh đã hẳn là quấy chăng? Hay là hoặc khi phải hoặc khi trái chăng? Hay là ta cũng phải cả, cùng quấy cả chăng? Ta cùng anh không thể biết được nhau vậy. Giờ ta phải nhờ đến ai để quyết định điều đó? Nhờ kẻ đồng với anh để quyết định điều đó ư? Họ đã đồng với anh, thì làm sao mà quyết định được. Nhờ kẻ đồng với ta để quyết định điều đó ư. Họ đã đồng với ta thì làm sao mà quyết định được. Nhờ kẻ trái với ta, với anh quyết định điều đó ư? Họ đã trái với ta và với anh thì làm sao quyết định được. Vậy thì, ta cùng anh, cùng người đều không thể hiểu biết nhau, còn phải đợi kẻ khác nữa ư?”

Câu này đã làm cho tôi tỉnh ngộ nhiều lắm. Thật vậy, cái phải quấy của thiên hạ chẳng qua ở chỗ thuận nghịch với những tư tưởng có sẵn của mình thôi. Chỉ có một sự đồng cùng không đồng mà lời mình nói, việc mình làm ra phải hay quấy. Và chỉ có thế thôi. Trình độ hiểu biết của ta không thể bắt buộc ta phải nhận được những điều mà ta chưa thể hiểu được. Không chịu hiểu thế, mà gắng gượng làm cho kẻ kách cũng phải ngã lẽ theo mình… thật mình còn mê hơn họ nữa, nếu họ thật là người mê. Đã vậy, lại còn bực tức bất bình chỉ vì người ta không chịu hiểu theo mình… tôi tưởng không còn gì ngu si hơn nữa. Mình nói mà người ta không hiểu, biết đâu không phải vì người ta ngu, mà là vì mình ngu, nghĩa là mình không biết cách làm cho người ta hiểu. Cũng như làm thầy dạy học trò mà học trò không hiểu, đừng vội cho chúng là ngu, mà phải tự trách vì mình không biết cách làm cho chúng hiểu.

***

Tại sao biết chắc điều mình nghĩ là phải mà của người ta quấy ? Cái sướng của người trí, kẻ ngu lấy làm bực mình ; cái sướng của kẻ ngu, người trí cũng lấy làm bực mình vậy. Phải quấy là một lẽ tương quan, đối với mình cũng như đối với người. Vậy, cãi nhau về điều phải lẽ quấy, thật là một điều khó được ổn thoả.

***

Lại nữa, biết đâu sự hiểu biết của mình , lại không phải chỉ là một sự hiểu biết vụn vằn, chi ly như cái biết của người mù rờ voi…
Bốn anh mù hội nhau quan sát con voi. Người thứ nhất rờ đụng cái chân, bèn nói :”Con voi giống như cột trụ”. Người thứ hai mò trúng cái vòi, bèn nói :”Đâu phải, nó giống cái chuỳ”. Người thứ ba đụng cái bụng, vuốt ve một hồi, rồi nói :”Theo tôi, nó giống cái chum đựng nước”. Người thứ tư lại nắm đúng cái lỗ tai :”Trật cả. Nó giống như cái nia”. Bốn người cãi nhau om sòm không ai chịu ngã lẽ cả. Ngã lẽ thế nào được chứ ! Chính bàn tay mình rờ mó nó, chứ phải là nghe ai nói lại sao mà bảo là mơ ngủ. Làm cách nào bảo cho mình chịu được rằng con voi giống như cai nia trong khi chính tay mình ôm nó đây, thật tròn và dài như cây trụ…
Có người đi qua, dừng lại hỏi vì đâu có sự cãi lẫy dường ấy. Họ bèn thuật lại những điều họ đã nhận thức đó và cậy người ấy làm trọng tài, người ấy cười, bảo :”Không có một ai, trong bốn anh em, là thấy được rõ con voi như thế nào. Nó đâu có giống cây cột nhà, mà chính chân nó giống như cây cột. Nó đâu có giống cái nia, mà cái tai nó giống cái nia. Nó đâu có giống cái chum đựng nước… mà cái bụng nó giống cái chum nước. Nó cũng đâu có giống cái chuỳ, mà chính cái vòi nó giống cái chuỳ. Con voi, là chung tất cả những cái ấy :chân, lỗ tai, bụng và vòi”.
Sự vật trong đời nó thiên hình vạn trạng, chắc gì mình có thể biết được tất cả phương diện của sự đời, và có biết đâu điều mình biết kia chỉ là một trạng thái của sự vật thôi. Chỉ có những bực sáng suốt nhất mới dám tự hào là thấy đặng chân tướng sự vật, nhưng mà cũng biết đâu họ chỉ biết được nhiều phương diện hơn mình thôi, chứ không phải là biết được tất cả phương diện. Sự phải biết thì vô cùng, còn sức hiểu biết của mình thì có hạn, lấy cái hữu hạn mà lượng cái vô cùng… thật khó lòng mà làm nổi.

Quá tải

Cái này tìm được trên mạng, không phải mình viết đâu nha mọi người
========================

Kính thưa bác Bộ trưởng, cháu thật sự muốn bác hiểu rằng, học sinh chúng cháu đã không còn sức chịu đựng( cả về thể chất và trí tuệ)
Bác có biết, chương trình thể dục của tụi cháu rất ư là khủng khiếp. Chẳng hạn như môn chạy bền, nếu là nữ, chúng cháu chỉ được 1 điểm nếu chạy với vận tốc là 4,3m/s và phải duy trì tốc độ này liên tục trong vòng gần 150s. Chúng cháu là học sinh chứ đâu phải là vận động viên điền kinh!!!. Nhưng khi chúng cháu có ý kiến thì giáo viên lại bảo rằng, đó là chương trình do bộ qui định, giáo viên chỉ biết làm theo. Cho cháu hỏi bác một câu, những qui định đó các bác đặt ra liệu đã thử nghiệm chưa và có bao nhiêu % học sinh đáp ứng được yêu cầu đó. CHúng cháu vẫn hay đùa nhau mà nói rằng: các bác viết sách thế thôi chứ chắc chẳng bao giờ thực hành đâu, mà có thực hành thì chỉ thực hành trên học sinh thôi, có phải không bác Bộ trưởng?
Đó là chương trình giáo dục thể chất, còn về giáo dục trí tuệ thì còn nhiều điều mà chúng cháu muốn nói. Học sinh chứ đâu phải là một cái máy mà các bác nhồi nhét, bắt ghi nhớ hết mọi điều trong sách giáo khoa. Bác có biết, tui cháu phải học cả một cuốn sách lịch sử, một cuốn sách địa lí, một cuốn sách CN và nhiều sách khác nữa cho kì thi học kì. Chúng cháu đâu có bộ nhớ 80G để nhét chúng vào đầu. Các bác có thể bảo đó là do chúng cháu không chịu học bài hằng ngày, nên cuối cùng mới nhồi nhét kiểu ấy. Nhưng nếu có thời gian, chắc tụi cháu học cũng không hết được từng ấy kiến thức. Tụi cháu đâu phải là người đa năng mà có thể học giỏi hết từ toán, lí hoá, sang cả văn, sử địa rồi cả CN, ngoại ngữ…. Khả năng chúng cháu là có hạn các bác ơi!!! Tụi cháu chỉ là học sinh cấp III chứ đâu phải là kiến trúc sư mà bắt tụi cháu thiết kế một căn nhà 2 tầng, có cả phòng khách, phòng ngủ, nhà bếp và nhà vệ sinh, vẽ lại cả mô hình truờng học trên khổ giấy A0. Chúng cháu đâu phải là bác học để có thể nắm vững hết các công thức, hiểu được hết các các khái niệm trừu tượng mà nhiều người chưa biết ( thuyết tương đối của Enstein có bao nhiêu người hiểu tường tận mà các bác đưa vào chương trình vật lí 12). Chúng cháu chỉ là học sinh chứ đâu phải là những người lao động nặng nhọc mà các bác bắt tụi cháu phải vác 5 cuốn sách giáo khoa dày cộp từ ngày này sang ngày khác( độ dày trung bình của SGK là trên 200 trang, trong đó có những cuốn siêu dày, chẳng hạn như Vật lí 12, dày đến 390 trang). Chúng cháu chỉ có 1 đầu và hai tay như bác chứ đâu phải là người đặc biệt mà có thể làm mỗi ngày có thể làm 30 bài toán, 15 bài lí và soạn 2, 3 bài văn( mà đâu chỉ có 1 ngày, mà là hàng ngày, hàng tháng).
CHúng cháu chỉ có một khả năng bình thường chứ không phải là nguời trên thông thiên văn, dưới tường địa lí, biết hết mọi chuyện trên đời, có thể nắm kiến thức mà nhiều người đã bỏ cả cuộc đời để nghiên cứu, chỉ trong vào 45 phút. Khó làm bác ơi!!! Cháu thật sự muốn bấc biết rằng. CHÚNG CHÁU ĐÃ, ĐANG VÀ CÓ THỂ LÀ SẼ KHÔNG CÒN SỨC CHỊU ĐỰNG VỚI NHỮNG GÌ MÀ CÁC BÁC ĐỀ RA, CÁC BÁC QUI ĐỊNH